26/10/2014

Biblio de la Diablo (Codex Gigas)

Ĉiuj bildoj alvenas el la Monda retbiblioteko.

En la 13a jarcento, Bohema monaĥo gravege pekis. Li tiel grave pekis, ke neniu fonto diras ekzakte, kion li faris. Liaj superuloj, konsternitaj pro tiom da malnobleco, prononcis la plej grandan punon: viva enmurigo.

Por elgliti el sia meritita turmento, la monaĥo promesis fari miraklon: li skribos libron enhavante la homa kono plene, por la gloro de la monaĥejo. Ĝis tio, la superuloj ne akceptis la proponon: aliaj monaĥoj jam laboris pri tio. Sed la monaĥo aldonis ion: li skribos tiun libron dum nur unu nokto.

Kiel rifuzi tiun proponon? Se la miraklo okazus, la Voĉo de Dio parolus, kaj la pekulo estos pardonita; se ne, la pekulo perdus nur unu nokton el sia puno. Kaj skribi libron, en Mezepoko, ne estas ĝoja afero: kopii librojn, kaj ĉefe Bibliojn, estas jam ofta puno por la monaĥoj. La superuloj do finfine akceptis.

La monaĥo do eklaboris. Sed je noktomezo, li komprenis ke la miraklo ne okazos, kaj ke li neniam finos tiun libron. Kondamnita ĉiukaze, li decidis peti helpon al la ununura estaĵo kiu ankoraŭ akceptus helpi lin: la Diablo. Li akceptis kontraŭ lia animo helpi lin. Li do skribis grandegan kaj belegan Biblion, kun aliaj sciplenaj libroj, kaj la monaĥo estis (tere) savita. Por danki la Diablon, la monaĥo desegnis lin; estas la bildo, kiun vi povas vidi dekstre kaj supre.

Tiu rakonto ja estas legendo, kiu jam ekzistis en Mezepoko. Kaj vidante la Codex Gigas, ankaŭ nomita Biblio de Diablo, oni komprenas kial.

Ĝi estas la plej granda mezepoka manuskripto, kiun ni ankoraŭ havas. Estas kial oni nomas ĝin Codex Gigas: tio signifas gigantan kodekson. La sama vorto gigas estas uzita por nomi la gepatrojn de la dioj en la grekroma mitologio.

Ĝi enhavas 310 pergamenajn foliojn, kiuj mezuras 890x490 milimetrojn. Ĉiu paĝo havas du kolonojn, kaj ĉiu kolono havas 160 liniojn. La literoj mezuras inter 2,5 kaj 3 milimetrojn. La skripto estas do tre malgranda por granda libro kiel tiu ĉi.

Ĝi estas skribita de nur unu kopiisto, kiu ankaŭ iluminis ĝin kaj desegnis en ĝi. Kaj tio ja estas stranga: ĝenerale, pluraj skribistoj partoprenis en la kopio, kaj aliaj homoj desegnis kaj ankoraŭ aliaj iluminis. La literoj estas la samaj ekde la komenco ĝis la fino: tio estas unikaĵo, eĉ en la libroj kopiitaj de nur unu persono. La kopiisto probable skribis la libron dum 20 aŭ 30 jaroj: li maljuniĝis, lia vido malaltiĝis, liaj manoj ektremis. Sed nenio estas videbla! Oni ja povas kredi, ke tio ne estas natura…

La desegnita Diablo estas alia unikaĵo. En Mezepoko, oni ne desegnis la Diablon sola. Li regas sur la Infero, li do havas kortegon. Sed en tiu bildo, la Diablo estas sola, grandega, kaj timiga. Oni do povas kredi ke tiu bildo estas respektoplena por la Diablo. Estas eble kial la legendo diras, ke ĝi estas danko. Sed fakte, se la Diablo en tiu bildo estas sola, estas ĉar li estas mallibera: du muroj ĉirkaŭvolvas lin. Kaj en la antaŭa paĝo, kiel videbligas la venontan bildon, estas desegnita la Ĉielan Civiton: li do ne estas vere sola! En la aliaj paĝoj estas skribitaj ekzorcaj tekstoj; li do estas plurnivele mallibera.

Tiu bildo multe interesis la gehomojn dum la jarcentoj: la du paĝoj estas pli eluzitaj ol la aliaj, pro tro longa sunumo!

Se vi volas scii pli pri tiu kodekso, kaj se vi scipovas la Svedan, la Ĉeĥan aŭ la Anglan, vi povas legi la retpaĝaron pri ĝi farita de la Reĝa Biblioteko de Stokholmo, kie la kodekso estas konservata: http://www.kb.se/codex-gigas/.

19/10/2014

Pri Greka Biblia vorto: λογικός en Rm 12:1

Antaŭ kelkaj tagoj, en la listo «Per Esperanto: Religio» (kiu povus esti pli interesa se gehomoj interesitaj pri religiaj sciencoj aliĝus pli) iu demandis, ĉu vere en Rm 12:1, oni uzu la vorton «racia» (kiel en La Sankta Biblio kiun ni havas en Esperanto) aŭ la vorton «spirituala», kiel en gravaj modernaj Francaj Biblioj, kiujn li citas (la malnovaj ja uzas la vorton «racia»). Alia ulo, precizigas ke la sama evoluo (de racia al spirituala) okazis en la Anglalingvaj Biblioj. Li aparte citas la Jerusalem's Bible de 1966, kiu tradukas per:

laŭ maniero inda je pensantaj estuloj [aŭ «je raciaj homoj»] (1)

En la listo, mi skribis pri tio; tie mi reuzos tiun tekston, kompletigante kaj raciigante ĝin iom.

La Greka vorto, kiun oni ne scias traduki, estas «logikos» (λογικός). Laŭ F.-J. Leenhardt, «La kompreno de λογικός superas ĉiujn terminojn pere de kiuj oni provas traduki ĝin» (2). Ne atendu do facilan respondon kun unu vorto kiu tradukas unu alian. Eblas nek en la Franca (Leenhardt skribas en la Franca) nek en Esperanto.

En la Greka (klasika) lingvo la vorto «λογικός» signifas aŭ «konforme al la racio» (ŝajnas ke estas la elekto de la Jerusalem's Bible) aŭ «pri la parolo» (kun multege da duarangaj sencoj). Sed la Biblia Greka lingvo ne estas nur filo de la klasika, sed ankaŭ de la juda Greka lingvo. Kaj kiam vorto estas en religia kunteksto, la influo de la juda Greka estas pli granda.

Fakte, se λογικός estas multe uzata de filozofoj nekristanaj, ĝi ne estas en la Septuaginto (lxx). Sed ĝi aperas ĉe la antaŭ-Kristaj judoj (Filo de Aleksandrio, Testamento de Levi, …) kaj la unuaj kristanoj (Justino, Taciano) (3). La BDAG (gravega Anglalingva vortaro de Biblia Greka lingvo) tradukas per: «rilate al esti zorge pensanta, pripensita» (4). Oni do povas traduki unue per «pripensita servo».

Ja «racia» ne estas ege malsimila ol la vortumo «pripensita», ĉu ne? Sed la malsimileco estas grava; tie ĉi, «pripensita» estas pli proksime kun «spirituala» ol kun «racia».

Unue, la servo de kiu Paŭlo parolas en Rm 12:1 ne estas pripensita rilate al la Naturo (kun granda «N») aŭ universalaj leĝoj, sed rilate al la naturo de la homoj kaj de Dio. Oni diris ke tiu vorto estis multe uzata de la filozofoj. Unuj el ili uzis ĝin aparte: la stoikistoj, kiuj multe uzis ĝin rilate al la Naturo. Paŭlo eble volis montri ke la «Logos» ne estas racia, sed religia, ĉar ĝi rilatas al la naturo de Dio (5).

Due, ĝi ne estas ekstera, sed interna. Se la unua senco estis kontraŭ la filozofoj, la dua estas kontraŭ la tiutempaj judoj, kiuj faris servon kun multe da gestoj (6). La antaŭ-Kristaj judoj, kiuj uzis tiun vorton uzis ĝin por paroli pri servo interna, «sendependa de la gestoj kaj eksteraj objektoj» (7). Paŭlo parolas ankaŭ de tiu tipo da servo.

Jen kial la traduko per «spirituala» estas bona: ne estas racia servo, ĉar ĝi estas religia, kaj ĝi estas «interna». Kelkaj pensas ke λογικός signifas ke la servo estas de homoj kaj ne de animaloj (8) (estas la vera elekto de la Jerusalem's Bible) sed mi pensas ke estas eraro. La vorto precizigas la tipon de homo, ne la tipon de vivaĵo.


(1): «in a way that is worthy of thinking beings»

(2): «La compréhension de λογικός dépasse tous les termes par lesquels on essaye de le traduire.», F.-J. Leenhardt, L'Épître de saint Paul aux Romains, Genève, Labor et Fides (Commentaire du Nouveau Testament 6), 1995 (3a eldono), p. 171.

(3): BDAG, p. 598, F.-J. Leenhardt, op. cit., p. 171.

(4): «pert. to being carefully thought through, thoughtful», BDAG, p. 598.

(4): F.-J. Leenhardt, op. cit., p. 170.

(6): Mi diras «tiutempajn», ĉar li citas kontraŭ novaj malnovajn judojn: estas laŭ li interna juda diskuto. Oni ankaŭ povas pensi pri kelkaj vercikloj de la evangelioj, en kiuj Jesuo kritikas la memvidigemon de la fariseoj (Mt 6:5-6: «5Kaj kiam vi preĝas, ne estu kiel la hipokrituloj; ĉar ili amas preĝi, starante en la sinagogoj kaj ĉe la anguloj de la stratoj, por montri sin al homoj. Vere mi diras al vi: Ili jam ricevas sian rekompencon. 6Sed vi, kiam vi preĝas, eniru en vian ĉambreton, kaj ŝlosinte vian pordon, preĝu al via Patro, kiu estas en sekreto; kaj via Patro, kiu vidas en sekreto, vin rekompencos». Oni ankaŭ memorigu ke Paŭlo estis judo kaj fariseo.

(7): S. Légasse, L'Épître de Paul aux Romains, Paris, Cerf (Lectio divina. Commentaires 10), 2002, p. 760.

(8) : J. Fitzmyer, Romans. A New Translation with Introduction and Commentary, New Haven - London, Yale University Press (The Anchor Yale Bible), 1992, p. 640.

12/10/2014

Recepto de la krespoj

Ĵaŭde komencis la judan feston de Sukot. Mi volis skribi artikolon pri ĝi; sed mi estas sufiĉe kontenta pro tiu artikolo, do mi reskribos ĝin kaj proponos ĝin al la revuo Dia Regno de KELI. Ne maltrankviliĝu: vi havos la tekston post la publikigo.

Anstataŭ, mi publikigas sur mia blogo recepton de la krespoj. Bonan apetiton!


Libera foto de krespoj el Vikipedio

Tempo da preparado: 10 minutoj
Tempo da kuiro: 20 minutoj

Ingrediencoj (por 15 krespoj):

  • 300 gramoj da faruno
  • 3 plenaj ovoj
  • 3 kuleroj da sukero
  • 2 kuleroj da oleo
  • 50 gramoj da fandita butero
  • lakto (ĉirkaŭ 30 centilitroj, sed aldonu ĝin ĝis la solideco ŝajnas al vi bona)
  • glaseto da rumo (nedeviga).

Preparado de la recepto:

Metu la farunon en salatujon kaj tie ŝovelu ŝakton. Aldonu la ovojn, la sukeron, la oleon kaj la fanditan buteron (kaj, se vi volas, la rumon).

Miksu delikate kun kirlilo aldonante iom post iom la lakto. La pasto havu solidecon de likvido iom densa.

Varmigu la paton, kaj kuiru malrapide la krespojn.

Rimarko :

Preferindeco de tiu recepto: ne bezonas aldoni oleon en la paton ĉiukrespe, kaj tio bonigas ilian guston kaj koloron.

03/10/2014

Jen, mi aliĝis al UEA

Ŝajnas al mi, ke la titolo de mia blogaĵo estas memkomprenebla. Unuafoje ekde mi esperantiĝis en 2012, mi aliĝis al la pli granda esperantista asocio: la Universala Esperanto-Asocio. Pli ĝuste, mi aliĝos en 2015 (mi jam enskribiĝi, sed por la venonta jaro). Sed kial?

Fakte, por esti perfekte honeste, mi diru, ke la fina kialo estas la Franca UK. Oni sciu, ke kiam oni estas UEA-ano, oni malpli pagas por partopreni en la UKoj. Mi ne scias, ĉar mia – malesperantema – familio multege gravas por mi, se mi povos partopreni en UK dum la venontaj jaroj; do mi nepre volas partopreni en la Franca UK.

Ja, estas grava kialo. Sed sola, ne sufiĉus. Kiam mi diris ke estas «fina kialo», mi volis diri ke kronologie estas la lasta kialo, kiu kondukis al la decido. La vazo superverŝiĝas pro unu lasta akvero.

UEA interesas min ekde mi esperantiĝis. Kiam okazis la Rejkjavika UK, en 2013, mi sekvis ĝin zorge (ĉefe dank’ al Libera Folio). Mi sekvis ankaŭ la elekton de Mark Fettes kiel prezidento de UEA, kaj liaj ideoj multe plaĉis al mi. Mi eĉ skribis komentareton pri la nova Strategia laborplano kelkaj monatoj poste. Ĝi ne estas korekte respektita; sed estas ĝuste kialo por aniĝi kaj helpi al ĝia respekto: ne la volo mankas, sed la volantoj. Mi volas, kun miaj malgrandaj fortoj, esti inter ili.

Mi sekvis ankaŭ la nomiĝo de Fabrício Valle kiel redaktoro de la revuo Esperanto. Memkompreneble, mi legis nur la unuan numeron (januaro 2014), senpage elŝutebla en la retpaĝaro de UEA: kiel nemembro de UEA, mi ne ricevis ilin (kaj mi ne povis elŝuti ilin; ekde januaro mi povos, sed mi ne ricevos ilin hejme, ĉar kostus tro por mi). Mi do ne povas komenti la enhavon; sed ekstere, mi trovas ĝin bela. Tamen, mi legis la blogon (ĝis nun malmulte aktiva, sed li decidis skribi ĉiusemajne, kiel mi, sed post mi ^^) de la S-ro Valle, kaj lian Google+ konton. Mi povas nek juĝi nek kompari (mi neniam legis la Marček-an revuon), sed lia laboro ŝajnas al mi ĝenerale interesa kaj bona*. Kaj nun mi volas legi ĝin!

La servoj de UEA ankaŭ interesas min. Dufoje mi veturis eksterlanden dum unu semajno (Norvegio kaj Svedio) ekde mi pli malpli flue parolas Esperanton. Sed neniam mi renkontis lokajn Esperantistojn; mi esperas ke dank’ al la delegita reto, mi ne plu havos tiun problemon.

Konklude, aliĝi al UEA estas bone por mi kaj por Esperanto! Definitive, Utila Estas Aliĝo!

Mi do nun, en 2015, estos membro de 6 Esperantistaj asocioj (loka klubo, regiona asocio, Franca asocio, Franca protestanta asocio, tutmonda protestanta asocio, UEA). La riĉo de la Esperanto-movado estas kvazaŭ problemo: kiel oni diras en la Franca, «on ne sait plus où donner de la tête» (oni ne plu scias kie turni la kapon)… Mankas al mi politika asocio. Sed mi rekonas min nek en SAT, nek en IKEK, nek en MAS. Mi pluserĉu!



*: Pri la rolo kaj la estonteco de la revuoj mi ne volas paroli tie ĉi, sed estas grava problemo, pri kiu mi parolos poste en mia blogo. En interrete ligita mondo, revuoj ŝanĝu; la plimulto el la Esperantistaj asocioj ne komprenis tion.