07/07/2015

Edzino de Lot (Femme de Loth, H.-F. Thiéfaine, 1984)

El miaj plej ŝatataj poetoj/kantistoj, estas la Franclingva kantisto Hubert-Félix Thiéfaine. Unu el miaj unuaj tradukprovoj en Esperanton estas kanto de li, Annihilation (Detruo), kiun mi publikigis en la forumoj de Lernu! (sed ne memoras ekzakte kie).

Liaj tekstoj estas tre malfacile tradukeblaj, ĉar li multege ludas kun la vortoj. Ne por ŝerci, eĉ se liaj tekstoj estas kelkfoje amuzaj, sed por doni al ili plurajn sencojn. Plie, li uzadas metaforojn. Li estas ankaŭ malfacile tradukebla tutsimple ĉar, eĉ en la Franca, oni ne ĉiam scias ekzakte kion diras li! Li pli serĉas disdoni bildojn ol sencojn. Ankoraŭ plie, li ne ludas nur kun la vortoj, li ludas ankaŭ kun la lingvo, kaj uzadas slangon. Por tiuj kiuj scipovas la Francan, kiel traduki:

Doucement les filles faut pas flipper
La bidoche est faite pour saigner !
(Dies olé sparadrap Joey)? Se mi nur diras:
Mallaŭte knabinoj ne timu
La karno estas farita por sangadi!
mi perdas preskaŭ plene la forton de tiuj du versoj.

Sed ofte, la potenco de liaj versoj estas laŭ mi pli internaciaj, kiel kiam li parolas pri tiuj (en Les dingues et les paumés) kiuj serĉas «alkroĉi rigardon al iliaj okulŝminko» («essayant d’accrocher un regard à leur khôl»). Ja «khôl»-n (nigra ŝminkaĵo por la okuloj) mi ne scias kiel traduki, sed estas pli vortara problemo ol traduka. Sed la bildo! Kia bildo! La ŝminkaĵo estas kiel tabulo «alfiksi animon tie ĉi»…

Li ankaŭ estas internacia per sia kulturo. Li skribas citante. Li prenas vortojn, frazojn, temojn, … ĉe la poetoj, verkistoj kaj filmistoj kiujn li ŝatas, kaj li remiksas ĉion en novan formon, kun nova senco, sed portante ankoraŭ fone iliajn originalajn sencojn. Estas granda poeta tradicio, kiun oni povus nomi «cento». Kaj li ne havas nur Francan kulturon, li ankaŭ citas Germanoj, Britoj, Usonanoj, Rusoj, … Se vi scipovas la Francan, aŭskultu tiun unuhoran prelegon: «“Ŝakristo de anamnezoj”: ĉirkaŭ la poezia projekto de Hubert-Félix Thiéfaine» de la Prino Françoise Salvan-Renucci: ŝi bone eksplikas tion.

Muzike (ĉar se mi vidas lin ĉefe kiel poeto, li ankaŭ estas kantisto), li havis dum lia granda kariero (lian unuan albumon publikigis li en 1978) plurajn stilojn, sed preskaŭ ĉiam estas roko. Mi iam parolos tie ĉi pri lia kariero kaj pri ĉiuj liaj albumoj. Sed hodiaŭ, mi volas nur prezenti al vi provon de traduko de unu el liaj kantoj, publikigita en la albumo «Alambic/Sortie-sud» je 1984. Estas la plej nigra el liaj albumoj, ege inspirita de la «Coldwave» muzik-stilo. Se vi ne timas nigrecon, daŭrigu…

Jen la Franca teksto de la kanto, kiun mi tradukos ĵus poste:

Femme de Loth

J’écoute siffler le vent à 11500 mètres
Pendant que ma voisine clignote sur mon vu-mètre
Et j’imagine son cri, ses crimes et ses dentelles,
Et j’imagine son cri…

Moi qui m’croyais gazé v’là que j’déconne pour elle !
Météo-sex-appeal, en matant la dérive
Du Sèvres-Babylone correspondance Ninive
Et je change à Sodome, à Gomorrhe j’ouvre un pack
Avant de me tirer de c’putain d’Eden-Park !

Ne te retourne pas,
Ne te retroune pas.

J’ai ma bombe à étrons et j’ai mes droits de l’homme,
Et j’ai ma panoplie de pantin déglingué.
Et j’ai ces voix débiles qui m’gueulent dans l’hygiaphone :
« Ne vous retournez pas, la facture est salée ! »

Ne te retourne pas, lady…
Prends tes distances…

La terre joue au bingo sa crise d’adolescence,
La terre joue au bingo sa crise d’adolescence !

Nous sommes les naufragés dans cet avion-taxi
Avec nos yeux perdus vers d’autres galaxies.
Nous rêvons d’ascenseurs au bout d’un arc-en-ciel
Où nos cerveaux malades sortiraient du sommeil.

Ne te retourne pas…

Jen nun la iom laŭlitera tradukprovo, ne hezitu kritiki ĝin se vi scipovas la Francan:

Edzino de Lot

Mi aŭskultas la venton sibli je 11500 metroj
Dum mia najbarino blinkas sur mia vu-metro1
Kaj mi imagas ŝian krion, ŝiajn krimojn kaj ŝiajn puntaĵojn,
Kaj mi imagas ŝian krion…

Mi kiu kredis ke mi estas gasita jen mi misas por ŝi!
Meteo-sex-appeal rigardante la direktalon2
De la Sèvres-Babilono, korespondo ĉe Ninivo
Kaj mi ŝanĝas ĉe Sodomo, ĉe Gomoro mi malfermas aron3
Antaŭ ol foriri el tiu feka Eden-Park!

Ne returniĝu vi,
Ne returniĝu vi.

Mi havas mian bombon je fekaĵoj4 kaj mi havas miajn homajn rajtojn,
Kaj mi havas mian panoplion de tirpajaco rompita.
Kaj mi havas tiun stultajn voĉojn, kiuj al mi krias en la Hygiaphone5:
«Ne returniĝu vi la fakturo estas multekosta6

Ne returniĝu vi, lady
Prenu viajn distancojn…

La tero ludas binge, sian adoleskan krizon,
La tero ludas binge, sian adoleskan krizon!

Ni estas la ŝiprompiĝuloj en tiu aviadil-taksio,
Kun niaj okuloj perditaj kontraŭ aliaj galaksioj.
Ni revas pri liftoj fine de ĉielarko
Kie niaj malsanaj cerboj eksteriĝus el dormo!

Ne returniĝu vi…

Kaj jen, provo ankoraŭ pli malfacila, kantebla versio en Esperanto:

Edzino de Lot

Mi aŭskultas la venton, sibli avialte,
Dum mia najbarin’ blinkas miavide.
Mi imagas ŝiajn krion, krimojn kaj puntaĵojn.
Mi imagas ŝian krion…

Mi ŝajnis vakcinan jen mi fuŝas por ŝi!
Meteo-sex-appeal, vaston rigardante,
De la Sèvres-Babilon’, halto ĉe Ninivo.
Mi ŝanĝas ĉe Sodom’, ĉe Gomor’ mi drinkas,
Antaŭ ol iri for la fekan Eden park!

Ne returniĝu vi,
Ne returniĝu vi!

Kun mia neŭtralbomb’, kaj la homaj rajtoj
Mi havas panoplion de rompita pup’,
Kaj la ŝtultaj voĉoj, krias trans la vitro:
«Ne returniĝu vi aŭ pretiĝu salti!»

Ne returniĝu vi, lady
Kaj foriru…

La ter’ ludas binge, la pubertan krizon,
La ter’ ludas binge, la pubertan krizon!

Ŝiprompiĝuloj, en aviadil-taksi’
Kun okuloj perditaj ĉe alia galaksi’
Ni revas pri liftoj, fine de ĉielark’
Kie niaj cerbaĉoj forirus dormon!

Ne returniĝu vi…

Vi eble rimarkis ke, en la Franca teksto, estas ĉiam aleksandroj. Mi provis konservi tion, sed kelkfoje la hemistikoj ne estas ekzakte kie, ili estu normale. Mi ne pretendas esti poeto, estas nur provo de diletantulo.

Vi povas nun ludi iom serĉante kiam kaj kial mi malproksimigis mian tekston de la originala. Kaj vi povas kritiki kaj proponi pli bonajn tradukojn!


1: vu-metro estas ilo montrante gradon de aŭdeblan signalon. Vd. nacilingvajn artikolojn de Vikipedio. Sed vu (por la Angla «volume unit») en la Franca estas ankaŭ «vu», el la verbo «voir», kiu signifas «vidi».

2: La Franca vorto «dérive» signifas direktalon, direktilon kaj drivon. Kontraŭaj sencoj…

3: Aro da biero, probable (pack [de bière]).

4: Franca vortludo inter «bombe à étrons» kaj «bombe à neutrons» (bombo je fekaĵoj kaj bombo je neŭtronoj). La timo de la Bombo, kun majuskla b, estas ofta temo ĉe li (ni estas en 1984…).

5: Mi ne scias ekzakte kiel traduki «hygiaphone». Kelkfoje bildoj valoras pli ol tekstoj, do jen ligilo al blido de «hygiaphone»-oj.

6: Netradukebla vortludo. En la Biblio, la edzino de Lot estis aliformiĝita en sala statuo. Kaj en la Franca, diri ke la fakturo estas sala, estas ke la fakturo estas multejosta.

01/07/2015

#όχι !!
Kelkaj pensoj pri la daŭrigo de la Greka krizo kaj ĝia estonteco

Finfine, hieraŭ, Grekio ne pagis sian ŝuldon al la IMF. Ĉie en la amasinformiloj, oni diris al ni, ke tio ege gravas, kaj ke la konsekvencoj estus neimageblaj se, antaŭ la 30a de junio, Grekio ne trovus akordon kun la «institucioj» (nova nomo de la «Troikao»). Estus la fino de la eŭro, la fino de la Eŭropa Unio, la fino de la prospero (hmmm…), unuvorte: la fino de la mondo.

Sed hodiaŭ, ni estas la 1a de julio. La posta tago. Grekio ne pagis. Kaj nenio ŝanĝiĝis… krom la dato de la fino de la mondo: nun estas la 20a de julio.

Ja la ŝuldoj repagotaj tiudate estas pli grandaj (6,9 miliardoj da eŭroj kontraŭ 1,5) kaj pli gravaj (estas ankaŭ pruntistoj neŝtataj tiufoje). Nun, la nepago nur malebligas la prunton de mono de tiu institucio, prunto jam neebla pro manko de konsento.

Sed tiu anekdoto bildigas ion: oni serĉas timigi nin. Se vere tio estis tiom danĝera, la «institucioj» eble serĉus konsenton. Sed ĉio estas farita de ili por ke akordo ne estus trovita. Ĉio estas farita, por ke Tsipras kaj maldekstrema registaro (la nura en EU!) fiaskas. Ĉio estas farita por pruvi la Thatcher-an frapfrazon: «There Is No Alternative» (TINA), ne ekzistas alternativo.

Ne ekzistas alternativo al la buĝeta rigoro. Ne ekzistas alternativo al la povo de la financo sur la ŝtatoj. Ne ekzistas alternativo al la maldemokratia registaro de EU. Ne estas alternativo al la «ordoliberalismo». Kiel la «Borgoj» en la televidserio «Star Trek», punante Grekion la EUa registaro krias al ni ĉiuj, simplaj civitanoj de ĝi, ke «rezisto estas vana».

Ja estas Grekio, kiu ŝuldiĝis, kaj ja estas normala pagi siajn ŝuldojn («qui paie ses dettes s’enrichit», kiu repagas siajn ŝuldojn pliriĉiĝas, kiel oni diras en la Franca; oni havas 21 proverboj pri ŝuldoj en Esperanto). Sed la aliaj membroj de la eŭro-zono konis la staton de Grekio kiam ili akceptis ĝin en ĝi. Kaj la aliaj ŝtatoj, inter ili ĉefe Germanio, pliriĉiĝis dank’ al tiu stato. Ne estas la unua fojo ke ŝtato ne povas repagi siajn ŝuldojn. Kiam Grekio pruntis monon al Germanio, Grekio bonvolis forigi la ŝuldon, en 1953 (vidu Vikipedian artikolon en la Angla). Estas racia ago: oni ne mortigu la kokinon kun oraj ovoj, kiel oni diras en la Franca: se vi mortigas ĝin, anstataŭ havi — aŭ rehavi — iom da mono, vi nenion plu havos.

Tsipras proponis reformojn por resanigi la Grekian ekonomion. Li proponis solvojn. Nun, Grekio havas maldeficiton! (Estis la kazo antaŭ la povopreno de Tsipras, sed li nek ŝanĝis nek proponis ŝanĝi tiun fakton.) Ĝi enspezas pli da mono ol ĝi elspezas! Kiun reformon por malplialtigi siajn elspezojn bezonas ĝi? Ĝi nur bezonas tempon por pagi. Tio la EUa registaro bone scias.

Jen la vera kialo de la nuna stato de Grekio: konservi la povon de la financo, kaj ne repreni la vojon al demokratio kiun okcidenta Eŭropo sekvis (demokratio ĉiam estas vojo, celo; ĝi neniam realiĝas).

Se tio ne estas klasa batalo, ĝi ege similas.


La Grekoj voĉdonos, do, dimanĉe. Ne estas por aŭ kontraŭ Eŭropo. Ne estas por aŭ kontraŭ eŭro. Ni ĉiuj scias, eĉ la komisionanoj diras tion, ke la Grekoj ŝatas Eŭropon kaj eŭron, kaj scias kiom da bonaĵoj ili alportis kaj povas alporti. Ili scias tion, kaj akceptas tion eĉ post la suferoj ke Eŭropo sentigis kaj sentigas al ili. Kuraĝa popolo estas la Greka popolo!

Mi ankaŭ scias tion. Mi ankaŭ kredas en Eŭropa Unio, kaj en eŭro. Mi pensas plie, ke Siriza kaj la nuna Grekia registaro estas la lasta ŝanco de la EU.

Hodiaŭ ni havas de facto du Eŭropajn registarojn, aŭ pli ĝuste Jano-an registaron. Jano estis unu el la plej gravaj dioj de la Roma imperio (sed estas unu el la malmultaj dioj romaj sed negrekaj). Li estis, inter aliaj, dio de la pordoj, kaj li havis du vizaĝojn: unu rigardante estintecon, kaj la alia rigardante estontecon. Estas li, ke vi povas vidi bilde kaj supre, sur 3a-jarcenta monero.

Nu, jen la du vizaĝoj de la Eŭropa Jano: tiu de la kapoj, kiujn la civitanoj, rekte aŭ malrekte, elektis, kaj konas aŭ povas koni, kaj tiu de la manoj, kiujn neniu elektis, kaj neniu konas. Tiu diĥotomio okazigas bildon de Eŭropa registaro senpova, senvola, kaj aliflanke decidoj nevolitaj. Sed estas nur bildo: malantaŭ la du vizaĝoj estas nur unu cerbo.

Tiu bildo havas malbonegan konsekvencon: popoloj de EU, vidante nur unu el la vizaĝoj, konfuzas iliajn verajn malamikoj, la dua vizaĝo, kaj Eŭropa Unio, kiu estas nur ilo, kaj estante tiel, nek bona nek malbona. Ili kredas ke Eŭropo agadas kontraŭ la komuna bono, kaj ke ĝi estas hodiaŭ tro potenca por ke la politikistoj batalas kontraŭ ĝi. Ili ne vidas la komunan cerbon. Se en Grekio aŭ Hispanio vera maldekstro logas la nekontentulojn (en Hispanio eĉ estas iom diskutinda, Podemos ne estas Izquierda Unida), kvazaŭ ĉie ekstere, kaj ekzemple mialande, en Francio, estas radikala dekstro kiu logas ilin. Sen reformi Eŭropon, la nekontentuloj plimultiĝos, kaj mi ne volas imagi kion povos okazi se Le Pen, Farage, Salvini kaj iliaj amikoj prenus la povon. Ĉiuokaze estus la fino de la Eŭropa revo.

En la lando kiu kreis la vorton, tiu referendumo estas paradokso (Greklingve, «παράδοξος», parádoksos). Voĉdonante «όχι» (ne), ili fakte voĉdonus «ναι» (jes) al la daŭrigo de la EU. Tio eble komencos reformon de Eŭropo, kaj ni eble memoros la «Grekan krizon» ne kiel fino de la mondo, sed kiel komenco de nova Eŭropo, Eŭropo de la popolo.