Arbara Esperanto: nova dialekto de Esperanta lingvo

Kiel ĉiu esperantisto, mi jam pensis pri la elektoj de Zamenhof dum lia kreado de nia kara lingvo. Kaj, estante lingvokreisto (mi kreas la seninternacicelan Geloton), kaj amatoran interlingvistikiston (mi ŝatas kompari la IHL^ojn, ĉefe Esperanto, Volapuko, Okcidentalo kaj Kotavao), mi eble pli akre ankoraŭ petis al mi ol «normala» Esperantisto tiun demandon: ĉu vere la elektoj de Zamenhof estis la plej taŭgaj? Kion mi ŝanĝos, se mi povus?

Iom post iom, ekaperis miamense reformojn, kiujn mi farus, se la tuttera Esperantistaro venus ĉe mi kaj dirus:

«Ho klerulo inter la kleruloj! Ho granda posteulo de Zamenhof! Ho suno brilanta super Esperant-uj/i-o! Dio aperis en niaj revoj, kaj li malfermis niajn okulojn. Ni estis en profunda nokto, sed nun ni vidas kiel tagmeze (sed kun sunokulvitroj, ĉar tagmeze la suno brilas tro forte)! Ni nun scias ke, se la finan venkon ni ne ankoraŭ atingis, estas, kiel diras la Idistoj, pro detaloj en la gramatiko kaj vortprovizo de Esperanto. Kiel povintus ni esti tiel blindaj? Sed la blindeca epoko ĵus finiĝis, kaj nun ni petas al vi, ho moŝto el la moŝtoj, proponi al ni novajn regulojn, por ke, sekvante ilin, ni pacigos la mondon.
— Nu, jam temp' está, ŝafaro mia, respondus mi! Ĉu vi vere bezonis ke Dio mem parolu por vidi la nemalvideblaĵojn? Ĉu ve ne havas cerbon por pensi, okulojn por vidi, orelojn por aŭdi, kaj muzikon por danci? Tamen, mi estas pardonema, kaj mi scios memori ke ne ĉiu povas havi mian grandan penspovon. Trankviliĝu, mi ne punos vin. Sed malfermu finfine viajn orelojn, eltiru viajn skapolojn de kamelo, viajn vakstabulojn aŭ, por la modernuloj, viajn pergamenojn, kaj notu la reformojn de Esperanto kiuj atingigos al ĝi la mondan rekonon! Bone rigardu viajn najbarojn, memoru iliajn vizaĝojn kaj nomojn, ĉar en la estonteco ili estos en la historiaj manlibroj.»

Malfeliĉe, mi ne scias kial, tiu tago neniam alvenis, kaj mi ekdubas ke ĝi neniam alvenos. Ĉar mi fakte estas tre pardonema, mi decidis ne puni la Esperantistaron, kaj ne aldoni dividon al ĝia movado. Eĉ se ja mi povus, mi do ne eniros kape de miaj zombiaj legioj ĝis la Akademio por altrudi perforte la plibonigojn, kiujn paca provo ne sukcesis adoptigi, antaŭ ol sidi sur la mondan tronon, kie mia vera rango estas.

Anstataŭ, mi decidis proponi miajn reformojn ne kiel proponoj por ŝanĝi la fundamentan Esperanton, kiun mi daŭre uzos kaj propagandos, sed kiel persona dialekto, iomete kiel Arcaicam Esperantom (eghin apartœ shatams) sed sen la ideo krei sociolekton ke aliuloj uzu. Estos nur alia ludo kun lingvo, kiel kiam mi kreas Geloton, kaj ĝi ne havas alian celon ol la amuzo. Kiel en la enkonduko de la libro priskribante Arkaikan Esperanton, mi diru ke tiu blogaĵo indas nur por spertaj uzantoj de Esperanto, mi ne volas krei konfuzon ĉe komencantoj.

Mi ankoraŭ estas verkante ĝin. Ekzemple, mi ne ankoraŭ decidis ĉu mi aldonu predikativan kazon aŭ ne, aŭ ĉu mi aldonu nerealan kondicionalon. Ne hezitu, eĉ se ja estas nur ludo, aldoni viajn komentojn pri miaj proponoj aŭ pri proponoj ke, laŭ vi, mi faru kaj ne faris. Debato povus esti interesa, kaj eble povus plibonigi nian komprenon de Esperanto; por mi, verkante mian dialekton, mi pli bone komprenis la lingvon de Zamenhof, kaj amigis ĝin ankoraŭ pli.

Kiel en la artikolo enkondukinte la «Latino sine flexione» de Giuseppe Peano, mi iom post iom, en tiu artikolo, uzos mian dialekton. Kiam punkto estos eksplikita, ĝi tuj estos uzita. Fine, la artikolo estos skribita tute en Arbra Esperanto.

Alfabeto kaj prononco

Pri alfabeto mi nenion, aŭ kvazaŭ, ŝanĝos. Kontraŭ multaj aliaj, mi tute ne pensas ke la supersignaj literoj estas problemo: ili faciligas la prononcon kaj en la 21^a jarcento, ili ne plu estas problemo en libroj kaj rete. Post 20 jaroj, Esperantistoj eĉ demandos sin kial tio estus problemo. Plie, ili estas parto de la identeco de la lingvo.

La nura ŝanĝeto, kiun mi faras estas fakte reiro. Mi scias kial la litero ĥ kvazaŭ malaperis, sed, mi pensas ke se oni permesas prononci ĝin kiel la Franca «r» (/ʁ/) plie de /x/, tio ne plu tro estos problemo. Do, en Arbara Esperanto, la vortoj kiuj origine skribiĝis kun ĥ denove skribos tiele (teĥniko, monaĥejo, ĥemio, ĥoro, …), krom kelkaj esceptoj, kiel «Ĉinio» (kiu do ne denove estos «Ĥinujo»), aŭ kiam estus la kombino «rĥ» aŭ «ĥr» («monarĥo» restos «monarko»).

Substantivoj

• Kazaro

Unue, mi aldonas unu kazon. Mia sperto kun Volapuko pruvis al mi ke tute regula kazaro ne malplifaciligas la lernon de lingvo, sed samtempe faciligas ĝian uzon, kaj la frazoj estas malpli pezaj kaj longaj. Se la dativo ne ŝajnas al mi ege utila, la genitivo laŭ mi mankas en Esperanto (la argumentoj de la Uropiistoj ŝajnas ankaŭ ĝustaj); mi do aldonas ĝin kun la finaĵo -k:

	Nominativo	Akuzativo	Genitivo
Ununombro	ĉevalo	ĉevalon	ĉevalok
Multenombro	ĉevaloj	ĉevalojn	ĉevalojk

Ekzemplo: «Petro havas la libron de sia fratino» estos «Petro havas la libron siak fratinok».

Samtempe, «na» estos oficialigita por marki la akuzativon proprajk nomojk; «ka» estos uzita same por genitivo (kaj do anstataŭigas plejparte «de»). Ili povas esti uzataj se iu ne volas, pro ajna kialo, uzi la kazon (Kotavao uzas tiajn vortetoj por marki la kazojn).

Ekzemplo: «Petro amas Claire-n, la fratino de Klark» estos «Petro amas na Claire, la fratino ka Klark».

• Seksimo

Jen kelkaj reformoj por neŭtraligi la lingvon flanke de seksoj.

Unue, «ĝi» ne plu estos uzita nur por objektoj, sed ĝi estos uzita kvazaŭ ĉiam, kaj por ĉiu kaj ĉio. «Li» kaj «ŝi» ne estos forviŝitaj, sed oni plu uzos ilin nur kiam oni volos substreki la sekson priparolatok. Plurale, ili estos «iĝi» (ni vidos poste ke tio ne estas problemo, ĉar «iĝi» kiel maltransitiviganto malaperos), «ili» kaj «iŝi».

Ekzemplo: «Maria estas afabla, kaj ŝi estas mia amiko. Sed ŝi estas amiko kun Laŭra kaj Karlo, kaj mi ne ŝatas ilin.» estos «Maria estas afabla, kaj ĝi estas mia amiko. Sed ĝi estas amiko kun Laŭra kaj Karlo, kaj mi ne ŝatas iĝin.».

Due, la sufikso -iĉ- estos adoptita. Oni uzu ĝin kiel -in- en la fundamenta Esperanto, sed por virigi radikojn. Konsekvence, radikoj sen -iĉ- nek -in- estas ĉiam senseksaj (gramatike; la realaĵo priskribita per la vorto povas esti iĉa aŭ ina, aŭ eĉ ambaŭa).

Ekzemplo: «Li estas mia patro, kaj ŝi estas mia patrino; kune, ili estas miaj gepatroj.» estos «Ĝi estas patriĉo mik, kaj ĝi estas patrino mik; kune, iĝi estas patroj mik.» (oni ankaŭ povas uzi na «li» kaj «ŝi» anstataŭ «ĝi», na «mia(j)» anstataŭ «mik», kaj na «gepatroj» anstataŭ «patroj»).

Verboj

• Transitiveco

Ĉiu verbo sen alia marko estas transitiva. Por marki, ke verbo estas netransitiva, oni aldonu la sufikson -ig- (kiu en fundamenta Esperanto markas transitivajn verbojn). La celo estas faciligi la uzadon verbojk: oni ĉiam scios ĉu oni povas aŭ ne uzi akuzativon post verbo. Kun -ig-, oni ne povas, sen -ig-, oni povas.

Ekzemplo: «La Germana armeo kapitulacis, sed tio ne pacigis Eŭropon: la malvarma milito tuj komencis» estos «La Germana armeo kapitulacigis, sed tio ne pacis Eŭropon: la malvarma milito tuj komencigis.»

En fundamenta Esperanto, ofte ebligas transitivi transitivan verbon, aŭ maltransitivi netransitivan. Tio ankaŭ eblas en Arbara Esperanto, kun aldono de prefikso ĉ(o)- (ĉ- antaŭ vokalo, ĉo- antaŭ konsonanto).

Ekzemplo: «Li sukcesis manĝigi la bebon: estiĝis granda patra fiereco» estos «Ĝi sukcesis ĉomanĝi la bebon: ĉoestigis granda patriĉa fiereco.».

Vortprovizo

Estigas en la vortprovizo ke mi faris la plej radikalan ŝanĝon. Oni sciu ke radikoj en Esperanto ne estigas neŭtraj. Kelkaj estigas verboj, aliaj substantivoj, kaj aliaj adjektivoj (eble eĉ estas adverboj). Se vi legas hazardan paĝon de vortaro kiel la PIV aŭ la ReVo, vi vidos ke la artikoloj ne ĉiam komencigas per la samaj vortspecoj, kaj tio spegulas fakte la originalan vortspecon de ĉiu radiko. Ekzemple, «manĝ'» estas verbo, «makzel'» substantivo kaj «grand'» adjektivo. Tio jam komencigis en la Universala Vortaro ka Zamenhof, kie la radikoj estigas tradukitaj aŭ per verboj, aŭ substantivoj, aŭ adjektivoj.

En Arbara Esperanto, ĉiuj radikoj estigas substantivaj. Kelkfoje, la senco povigas ŝanĝigi, plejofte kun verboj, sed ne ĉiam. Tio ankoraŭ ne tute klarigas, kaj mi esploru la aferon pli profunde.

Ekzemplo: «Tio detruiĝis per sia aŭtoro» estos «Tio estis detruigita per ĝia aŭtoro» («detruigi» kiu estigus rekta aliformo de fundamenta Esperanto «detruiĝi» signifus na «ĉoestigi destrukto»).

Tabelvortoj

EN la tabelvortoj mi aldonas unu sufikson, «ali-» kaj mi disigas la demandan sufikson (-ou), la objektan sufikson (-o), kaj la personan sufikson (-u).

Ekzemplo: «ni manĝos sur tiu tablo» estos «ni manĝos sur tio tablo».

---

Mi iom lacigas nun. Mi esperigas ke vi ĝojigis legante tion ĉi! Kiel mi diris antaŭe, ne hezitu komenti, mi estigas ankoraŭ laborigante sur ĝi (en la komentoj mi uzos normalan Esperanton ^^).