Pri la tradukarto en konstruita lingvo (citaĵo el la lasta «Vög Volapüka»)

En la lasta Vög Volapüka, la reta revuo de la Volapukista movado, mi trovis tre interesa la ĉefan artikolon, verkita de la redaktoro de la revuo kaj samtempe Ĉifalo (majstro de la Volapuka movado) kaj posteulo de Schleyer mem, Hermann Philipps. Ĝi temas pri io, kio interesas ne nur la Volapukistoj (ni memorigu ke neniu plu proponas Volapukon kiel internacian lingvon; la Volapukistoj simple laboras por ke la lingvo ne tute mortu), sed ĉiuj verkantoj kaj tradukistoj en artefarita(n) lingvo(n). Mi taksis ĝin tiom interesa, ke mi decidis traduki ĝin en Esperanton. Ĝuu!

Karaj ĉiulokaj amikoj de Volapuko!

La tradukado en konstruitan lingvon — ĉu Volapukon, ĉu Esperanton, ĉu ĉian alian artefaritan lingvon — principe distingiĝas de la tradukado en naturan lingvon aŭ eĉ el la gepatra lingvo. Pri gepatra aŭ fremda lingvo oni havu bonan lingvosenton. Tiu sento ebligas iun percepti, ke io «ne sonas ĝuste», kiam oni legas aŭ aŭdas ion, kiun fremdulo produktis, eĉ se ĉiuj reguloj de la gramatiko estis respektitaj. Pro tio la profesiaj tradukistoj preskaŭ ĉiam tradukas nur en sian propran gepatran lingvon.

Pri artefaritaj lingvoj tamen tute ne ekzistas tia originala lingvosento. Do oni havu kiel celon klaran kaj logikan esprimomanieron. Plie por traduki en artefaritan lingvon oni vere evitu imiti la konstruadon de la frazoj de la tekstoj verkitaj en ĝia originala lingvo kaj oni same ankaŭ evitu provi doni «aromon» de la originala teksto, por ke la traduko restu facile komprenebla. Ofte mi rimarkis legante tekstojn en artefaritaj lingvoj, ke mi povis kompreni tradukojn ege pli malfacile ol kiam la samaj homoj verkis rekte en la artefarita lingvo. Ankaŭ en miaj propraj tekstoj oni observas tion. La kaŭzo de tio probable estas, ke la tradukado de tekstoj jam ekzistantaj devigas onin pensi ekzakte kiel la aŭtoro de la originala teksto pensis. Jen, oni havas tekstan modelon, kaj nun oni imite reverku ĝin kun vortoj kaj esprimoj de alia lingvo. Oni ne havas multe da libereco. Pro tio ni emas imiti ne nur la enhavon, sed ankaŭ la verkmanieron. Vere, ne estas facile traduki.

Volapuko povas esti utila kiel maniero ekzerciĝi. Oni devige demandu sin introspekte: «kiel mi povas traduki tion tiel, kiel aliuloj povos kompreni ĝin?». Kelkfoje tio estas pli malfacila, ol traduki ion pli/malpli precize laŭ la teksto originala, ĉar ne necesas pensi tiel multe. Kiam ili lernas Volapukon, la komencantoj frue provas traduki tekstojn, ĉar ili pensas, ke Volapuko kiel artefarita lingvo certe estas vere facila. Rapide tiu komencanto — pensante per sia gepatra lingvo — serĉas ekvivalentojn al kelkaj vortoj de sia gepatra lingvo. Do oni povas ofte observi, ke la uzantoj de Volapuko (ekzemple) ĉiam denove bezonas vortojn kaj esprimojn, kiujn ili konas en la angla (denove ekzemple). Kiel oni diras Volapuke, kiam oni volas diri «Fuck you!» en la angla?

Vere, «necesas lerni multajn aĵojn, antaŭ ol oni povas meti demandojn pri tio, kion oni ne scias», kiel verkis Jean-Jacques Rousseau, aŭtoro kaj filozofiisto el Ĝenevo (1712-1778).

Bone ĝuu vi la lernadon de Volapuko!
Hermann Philipps

Tiu teksto memorigis al mi tiun faman frazon de Kabe: «Mi kredas ke la lingvo profitas pli multe per tradukado ol per libera originala verkado. La originala verkisto ĉiam iel povos “eltiri” sin, li simple ne uzos malfacilajn esprimojn aŭ simple ellasos aŭ aliajn donos» (Literatura Mondo 1931/7-8, p. 144). Ja tradukado pli malfacilas ol simpla verkado (se oni havas ideojn!), sed mi aldonos ke ambaŭ necesas al artefarita lingvo. Lingvo en kiu nur aperus tradukojn estas kiel homo kiu paŝus uzante nur unu kruron; estus domaĝe ne plene uzi la liberecon, kiun oferas la reguleco de niaj gramatikoj!

Pensoj pri la «spektakla luktado» kaj pri tio, kion ĝi alportis al mi junaĝe

«Spektakla luktado». Preparante tiun artikolon, mi estis devigita serĉi sur Vikipedio kiel nomi tiun aktivecon en Esperanto: mi neniam antaŭe legis ion pri tiu «amuzigsporto» (sport entertainment) en nia kara lingvo. Ŝajne Esperantistoj ne multe ŝatas tion, kion la anglalingvanoj nomas Professional Wrestling.

En mia lando ankaŭ, luktado⁽¹⁾ ne estas tiom fama. Ĝi ne estas tute nekonata, kaj eĉ ekzistis aparta franca luktadskolo, iom malsimila al la nordamerika skolo, proksimume inter 1900 kaj 1959. Tamen, krom junuloj kaj stranguloj multe mokitaj de la normalaj kaj inteligentaj homoj, neniu rigardas luktadon televide, kaj neniam tiu amuzigsporto estis tiom fama en mia lando kiom antaŭ la unua mondmilito⁽²⁾. Kaj, kiam mi estis adoleskanto, luktado estis ankoraŭ pli eksmoda ol nun, sed tamen ĝi estis grava parto de mia vivo, kaj ludis gravan rolon en la konstruo de mia identeco. Kial kaj kiel?

Kio estas spektakla luktado ekzakte?

Ne indas tie ĉi verki la historion de la spektakla luktado. Eble iam mi tradukos la anglalingvan vikipedian paĝon en Esperanton, sed sufiĉas diri nun ke spektakla luktado devenas de sporta luktado: en la 19^a jarcento, ĉirkaŭ la cirkoj estis bataloj pri kiuj povis veti la spektantoj. Rapide, por plejmultigi la gajnojn, tiuj bataloj iĝis trukitaj: la malplej forta batalisto, kontraŭ kiu ĉiuj vetis ĉiam venkis ĉar la plej fortaspekta ŝajnigis malvenkon. Tio iĝis konita, kaj tiuj bataloj ŝanĝiĝis iĝante spektakloj kiujn ĉiu sciis malveraj.

Spektakla luktado estas moderna versio de tio. Ĉiu scias ke la luktadistoj estas aktoroj kaj ke la venkoj estas antaŭdeciditaj. Sed al la maĉoj mem estas aldonitaj historioj de rivaleco, amikeco kaj malamikeco kaj falsaj ĉampionecoj (la famaj luktadaj zonoj, samkiel por la bokso). Iĝis kompleta spektaklo kun pirotekniko, akrobataĵoj, muziko, videoj, … Estas multaj «federacioj», t.e. firmaoj kiuj organizas tiujn spektaklojn. La plej granda federacio, la World Wrestling Entertainment (WWE), eĉ organizas tri spektaklojn semajne nur Usone (SmackDown, Raw kaj NXT), kaj almenaŭ unu eksterlande (NXT Britio). Ĉiu federacio (aŭ spektaklo ene de federacio) havas sian kulturon kaj apartaĵojn: ekzemple, en la WWE, SmackDown estas pli perfortema, Raw pli detalas la historiojn (do estas pli da parolado ol en SmackDown) kaj NXT (vortludo kun «next», sekva) bataligas nur malpli konatajn luktadistojn por spertigi ilin.

La reguloj de normala maĉo estas simplaj: du luktadistoj oponas sur luktopodio; la unua kiu forcedas aŭ kies ŝultroj restas tri sekundojn tere sub la alia luktadisto malvenkas. La luktadistoj ne rajtas eliri la podion (aŭ elirigi ĝin al la alia), esti helpitaj de aliulo(j), uzi objektojn aŭ frapi kun fermitaj pugnoj. Se la luktadistoj akceptas tion antaŭ la maĉo, la reguloj povas esti ŝanĝitaj, kaj ankaŭ povas esti pli ol du luktadistoj, ekzemple dum teammaĉoj, kiuj havas apartajn regulojn.

Memkompreneble, en preksaŭ neniu maĉo tiuj reguloj estas respektataj, sed ofte luktadisto estas malvenkigita de la arbitracianto. Sed ĉiuj malrespektoj ne havas la samajn gravecojn.

Do, spektakla luktado estas amuzigsporto kiu videbligas sufiĉe perfortajn spektaklojn de uloj, kiuj ŝajne batalas por havigi al si falsaj ĉampionecojn aŭ pro simulita malamikeco.

Kion alportis spektakla luktado al mi?

Nun vi probable relegas la titolon, kaj demandas al vi mem: kion tiu perfortema sensencaĵo povas alporti al junulo? Multe, fakte.

Kiam mi estis adoleskanto, mi estis tre timema kaj hontema. Ankoraŭ nun mi ne multe ŝatas diri ne, sed tio estis ege pli forta tiam, kaj mia ĉefa problemo estis totala malmemestimo. Mi ne havis multajn amikojn, kaj nur tre malfacile diris mian opinion.

Spektakla luktado ne ĉion ŝanĝis, sed helpis min ŝanĝiĝi.

Kiam mi komencis spekti luktadon, ĉirkaŭ 2000, ĝi estis tute eksmoda en Francio. Tamen, eta regiona televidkanalo elsendadis spektaklojn de la WCW (World Championship Wrestling), nun forpasinta federacio. Spekti ion, kion neniu spektis ne ĝenis min: estis nur alia aĵo, kiun mi faris sen paroli pri ĝi al iu ajn. La epizodoj estis elsenditaj malfrue, kaj miaj gepatroj registris ilin sur videokasedoj forigante la reklamojn, kiuj ĉefe temis pri erotikaĵoj.

Ĝi helpis min pro du kialoj. Unue, por la hontema knabo kiu mi estis, spekti fortajn kaj batalemajn heroojn, kaj identeciĝi al ili igis min pli kuraĝa; mi ne plu (nur) timis forton. Kaj vidi tiujn fortulojn batali kontraŭ la fatalo, kiel Golberg kiu estis maljuste traktata de la posedantoj de la federacio, aŭ Sting kiu estis ĉiam perfidita de siaj amikoj, kaj kiuj malgraŭ ĉio persistis kaj ne perdis la esperon, estis kuraĝigo por mi. Ili estas fortaj, sed ankaŭ vundeblaj: mi ankaŭ estis vundebla, ĉu mi ne povus esti ankaŭ forta? Due, luktado iĝis iomete post kiam mi ekspektis ĝin, iomete populara en mia lernejo. Fine, mi havis ion komuna kun la aliaj lernejanoj. Mi ne sciis tion tiam, sed mi bezonis tion.

Mi neniam iĝis popularulo, kaj daŭre restis hontema, sed dank' al la spektakla luktado, mi iom malfermiĝis al la aliaj.

---

Notoj

1: Mi ne ripetos senĉese en tiu artikolo ke temas pri spektakla luktado kaj ne pri «vera» luktado, kaj de nun ĉefe parolos pri luktado.

2: Tio ne veras en la tuta Franclingvio: la franca Vikipedio estas plenplena je priluktadaj artikoloj, verkitaj ĉefe de Kebekoj.

---

Fotoj

1^a: La luktadisto «Triple H» rigardas siajn subtenantojn, 2007 (John O'Neill, CC BY-SA 3.0, fonto).

2^a: La luktadistino Ai Shimizu, tiam tenanto de la Triangle Ribbon Championship, ĉampioneco de la japana nurina luktadfederacio «Ice Ribbon», 2016 (Ribbon Salminen, CC BY-SA 4.0, fonto).

3^a: Sting, la luktadisto de mia infanaĝo (sed tiam en 2015; Miguel Discart, CC BY-SA 2.0, fonto).

Nubo.re: socia reto por kaj per esperantistoj

Nia mondo vivas revolucion. Tio estas tiel multe videbla, ke tiu frazo iĝis banalaĵo: tamen, kiel diris la D-rino Finn en la (bonega!) serio The Orville, «banalaĵoj îĝas banaligitaj precize ĉar ili estas sufiĉe adekvataj por elteni senfinan ripeton» (clichés become clichéd precisely because they're valid enough to bear endless repetition). Nu, nia mondo vivas revolucion, ĉio ŝanĝas rapidege, kaj Esperanto kaj esperantistoj ankaŭ, malgraŭ la grandega inertoforto kiu ŝajnigas — aŭ ŝajnigis —, ke nia movado estas nemovebla.

Inter la rapide ŝanĝantaj aĵoj, estas nia komunikrimedoj. Pri tio mi jam sufiĉe longe parolis en mia lasta blogero, do mi ne ripetos tion, kaj simple konsilu al vi legi tiun afiŝon se vi ne iam faris. Sed en tiu afiŝo, mi volas paroli pri tute alia konsekvenco de tio: la novaj komunikrimedoj estas granda ŝanco por la esperantistoj: mi povas diskuti kun eksterlandanoj facile kaj malmultekoste. Vi kvazaŭ senpage povas legi tiun afiŝon, kvankam vi loĝas en Strasburgo apud mi, aŭ en Pekino aŭ Vaŝingtono, je la alia flanko de nia mondo.

La esperantistoj jam multe uzas tiujn novajn komunikrimedojn. La grupo «Esperanto» ĉe Fejsbuko enhavas 21 536 membrojn hodiaŭ, la 21^an de marto 2019, kaj ekzistas aliaj, por diskuti en Esperanto, sed pri apartaj temoj, el kiuj kelkaj havas pli ol 1000 membrojn, ne nepre ankaŭ membroj de la grupo «Esperanto». Multas la Esperantistoj en Twitter, kaj dekoj, se ne centoj, da mesaĝoj estas publikigitaj tie ciutage en nia kara lingvo. Ĉe Reddit, estas hodiaŭ pli ol 11 500 subskribitoj al la subreddito «r/Esperanto» (kaj estas ankaŭ aliaj esperantlingvaj subredditoj). Plie, dekoj da «tradiciaj» dissendolistoj, ofte uzante YahooGroups, estas aktivaj ĉiutage, centoj ĉiumonate. Miloj da blogoj kaj retpaĝaroj proponas al la esperantista legantaro pli da legaĵoj ĉiutage, ol eblas legi.

Ĉiuj tiuj ekzemploj estas nemovadaj retpaĝoj, kiujn la Esperantistoj ial elektis por diskuti. Mi mem kreis mian blogon ĉe Blogpsot ĉar tiam, plejmulto el la esperantlingvaj blogoj uzis tiun servon (ŝajne, tio iom ŝanĝiĝis por Wordpress, kaj tio estas bona novaĵo). Estis ankaŭ provoj por krei sociaj retoj per kaj por esperantistoj, en kiuj nur esperantistoj estas. Amikumu (ne temas pri la fama aplikaĵo, eĉ se Chuck Smith estas la prizorganto de la du projektoj) estis laŭ mia scio la unua provo, kiu daŭris kelkajn monatojn en 2007-2008 kaj havis, je la fermiĝo, 1700 membrojn, laŭ Vikipedio. Esperanto.com estas sendube la plej fama el ili, sed, ŝajne ĝi ne plu funkcias hodiaŭ, kaj havis pli ol 8000 membrojn. Lernu! ne estas ĝenerala socia reto, sed destinita al lernantoj, estas multe uzata de komencantoj kaj progresantoj, sed forlasita poste (mi mem lernis per ĝi kaj havas nostaligiajn memorojn, sed preskaŭ neniam plu vizitas ĝin); ĝi tamen estas socia reto per kaj por esperantistoj, kaj tutcerte la plej sukcesa el ili.

La plej interesa el tiuj movadaj sociaj retoj estas laŭ mi la laste naskita: Nubo.re. Lanĉita la 21^an de decembro 2018, ĝi hodiaŭ festas sian trian monaton kaj havas preskaŭ 400 membrojn.

Ĝi uzas la sistemon OpenSource Social Network (OSSN), kaj proponas preskaŭ ĉion, kion Fejsbuko proponas, sen la reklamoj kaj sen vendi viajn datumojn. Ĉar la kodo estas libere travidebla, oni scias ekzakte tion, kion OSSN kaj Nubo.re faras.

Paroli kun aliaj esperantistoj eblas per tri vojoj. Unue, vi povas publikigi ion en via profilo, kaj tiu mesaĝo aperos al ĉiuj viaj amikoj. Due, ekzistas grupoj (36 hodiaŭ), al kiuj oni povas aliĝi: pri politiko, por vidi memeojn aŭ ŝercojn, por lingvokonstruistoj, pri komputado aŭ futbalo, por parolantoj de Tokipono, … probable ekzistas grupoj por vi, kaj se ne, vi povas krei iun facile kaj rapide. Trie, estas forumoj, en kiuj vi povas diskuti kun ĉiuj membroj de la retejo. Estas ankaŭ aliaj eblecoj, kiel prezenti la eventojn, sed mi ne ĉion provis.

Do, eblas fari multajn aĵojn. Sed, pli multe estos la aktivaj membroj (nun, el preskaŭ 400 membroj, nur deko estas aktiva), pli interesa estos la retpaĝaro. Ni bezonas socian servon por kaj per esperantistoj, kaj Nubo.re estas tre bona paŝo tiudirekten. La gravaj fortostreĉoj de la kreantoj de tiu retpaĝaro ne estu vanaj. Ni vivigu kaj vivtenu ĝin!

Kontraŭ la «ĉiontujismo»: la apo Slowly

«Tio ne mortis, kio povas dormi en la eternec’
Kaj en strangaj eonoj, eĉ la morto vivas en mortec’.»
H.P. Lovecraft, La Voko de Cthulhu

Ĉu estas preciziginda, ke tiu blogo estas nun dormanta? Apenaŭ estis 4 blogeroj publikigitaj en 2017, kaj tiu ĉi estas la unua (kaj probable la lasta) por 2018. Miaj grandaj projektoj pri renovigado de la blogo ene de Wordpress-sistemo dormas kun la blogo. Mi nun havas multege da aĵoj por fari, finigas mian tezon, preparas konkurson, instruas en lernejo, kaj okupiĝas pri mia filino: mi certas ke mia malvolemo okupiĝi pri tiu blogo estas memkomprenebla.

Nu, «tio ne mortis, kio povas dormi en la eternec’», kiel diras la poeto el Providence, kaj kiel la Granda Dio el la abismoj, de temp’ al temp’, tiu blogo povas ronki sufiĉe forte por ke iu, ie, aŭdas ĝin. Esperu ni ke tio ne kaŭzos freneziĝojn.

Iru ni nun al la temo. Tio kio puŝis min malfermi denove Ĉe Emanuelo estas malkovro de ne tre konata aplikaĵo, kiu laŭ mi estas ege interesa, inter alie por Esperantistoj.

Tiujn, kiuj naskiĝis en la dudek lastaj jaroj oni nomas «ciferecaj denaskuloj» (digital natives en la angla): ili naskiĝis en mondo kie la Interreto jam ekzistis, kaj estis sufiĉe facile havebla (almenaŭ Okcidente). Mi mem, naskiĝinte je la fino de la 80^aj jaroj, havis komputilon de mia infanaĝo, eĉ se estis tiam nur «56k-aliro» pagita po bajto (do ni nur uzis ĝin kiam estis necesa). Se vi ne estas cifereca denaskulo (aŭ preskaŭ cifereca denaskulo), vi probable havis, en via junaĝo, korespondamiko(j)n. Mi ne vere konis tion. Sed mi povas imagi: verki kaj sendi leteron, atendi tagojn ke la letero atingu la amikon, denove tagojn ke li aŭ ŝi verku sian respondon, kaj denove denove tagojn ke la letero atingu min. Kaj tiam nur, post eble semajnoj, oni havas respondon al sia letero. Uloj eĉ ludi ŝakludon tiel! Esperantistoj ekde la kreo de Esperanto aparte uzis tiun manieron komuniki, ĉar ĝi estis malmultekosta kaj sufiĉe efika. Oni eĉ mortigis Esperantistojn, ekzemple en Sovietio, pro tiu emo.

Sed se vi estas cifereca denaskulo, tion vi tute ne konas. Retmesaĝoj, IRC, MSN Messenger, Skype, What’s App, Telegram, la sociaj retoj kiel Facebook aŭ Twitter, kaj eĉ babilejoj kreitaj de Esperantistoj (Amikumu estas la lasta de sufiĉe longa linio, kun ekzemple la babilejo de Lernu.net) donis al vi la impreson ke komuniki internacie estas facile. Rapide. Malmultekoste. Unu klako apartigas vin de viaj kunparolantoj, ĉu ili estas apuddome aŭ antipode. Nun eĉ estas aliro al la reto en la spaco, do facilas diskuti kun kosmonaŭtoj en la Internacia Kosmostacio. Kaj ne kostas pli sendi mesaĝon al Thomas Pesquet ol al Petro, la tro brua najbaro.

Tio ja havas multe da bonaj flankoj. Esperanto, mi pensas, fartas ege pli bone nun ol antaŭ 20 jaroj, eĉ se la nombro de membroj en niaj asocioj ne konfirmas tion. Kaj ĝenerale, la Interreto faciligas multajn aferojn en niaj vivoj.

Nenio tamen, estas nur nigra aŭ blanka. Kaj en la nepra grizeco de nia mondo, oni povas trovi bonajn kaj malbonajn flankojn al ĉio. Inter la malbonaj flankoj de la ciferecigado de nia mondo, estas nia alkutimiĝo al la rapideco. Ni perdas — mi scias ke tio estas banalaĵo, sed ĝi ne malveras nur pro la fakto, ke ĝi tio estas — la komprenon de la pasanta tempo. Oni havu ĉion tuj: mi nomis tion «ĉiontujismo».

Mi provas iomete lukti kontraŭ tio. Tiu lukto ne estas la krucmilito de mia vivo, sed mi taksas grava gustumi denove la aĵojn de la vivo malrapide. Mi povus aldoni tie paragrafojn pri la teknika socio tiel, kiel ĝi estis priskribita de Jacques Ellul, sed mi volas verki apartan artikolon pri tio iam, kaj tiu ĉi artikolo estas jam tro longa.

Do, kiam mi hazarde trovis hieraŭ la aplikaĵon Slowly kreita de la hongkonga firmaeto Why Interactive, mi estis ekscitita. Tiu aplikaĵo proponas komuniki sendante retmesaĝojn. Sed, malsame de la bone nomitaj tujmesaĝiloj, Slowly artefarite malrapidigas la ricevon de la mesaĝoj, kaj faras tion laŭ la loko de la sendanto kaj de la ricevonto. Ekzemple, mi sendis mesaĝon Turkien, mia kunparoloto ricevis mian mesaĝon nur ses horojn poste. Kaj mi sendis hieraŭ mesaĝon Aŭstralien, kaj ĝi ne ankoraŭ atingis la ricevonton.

La celo de la uzantoj de tiu aplikaĵo estas (re)trovi la sentojn, kiujn oni havas sendante leteron, kaj vivtenante korespondadon, sed kun la facilecoj (kaj malmultekosteco) de la Interreta erao, estante do mezo inter la ĉiontujisma parolado kaj la vere tradicia korespondado.

Sed la celo ne estas komuniki kun jam ekzistantaj amikoj. Oni ne havas publikan konton, ne povas uzi veran foton kiel avataro, ne povas serĉi aliajn uzantojn pere de kromnomo, kaj neniam devige uzas sian veran nomon. Oni volas trovi novajn personojn kun kiuj paroli.

Por trovi novan korespondamikon (la aplikaĵo, malfeliĉe disponebla nur en la angla, uzas la esprimon Pen-Pal), oni havas ĉefe du kriteriojn: parolataj lingvoj kaj interesoj. Se oni volas paroli pri scienfikcio en la ĉina, oni povas serĉi ĉiujn uzantojn de la aplikaĵo kiuj parolas la ĉinan kaj interesiĝas pri sciencfikcio. Al ili, oni povas aldoni aliajn kriteriojn kiel sekson, aĝon, regionon, zodiaksignon, ... Ja inter la lingvoj, kiujn oni povas serĉi, estas Esperanto. Memkompreneble, por esti trovita, oni mem kreas konton (senpage; nenio estas pagenda en la aplikaĵo), al kiu oni aldonas sian aĝon, lokon, lingvojn kaj interesojn (ĝi 30; oni ankaŭ povas aldoni neinteresajn temojn, oni iĝas netrovebla de tiuj kiuj markis tiujn temojn kiel interesojn). Ĉiam eblas kaŝi tiujn informojn, por iĝi malpli facile trovebla, aŭ eĉ tute maltrovebla, ekzemple se oni konsideras ke oni jam havas tro da korespondamikoj.

Por aldoni «leterecon» al la tuto, Slowly proponas krei kolekton de poŝtmarkoj (ciferecaj, memkompreneble). Oni ricevas kiam oni kreas konton kelkajn poŝtmarkojn, uzeblaj senfine, laŭ sia aparato, zodiaksigno, kaj lando. Oni uzas ilin kiam oni sendas mesaĝon; do oni ricevas poŝtmarkon kiam oni ricevas mesaĝon (tamen, oni ne povas reuzi poŝtmarkon, kiun oni simple ricevis).

Mia espero uzante tiun aplikaĵon (mi ja ne uzas ĝin de longe), mi sukcesos vivteni korespondadon, afero kiun mi neniam sukcesis fari «realvive» (mi pardonpetas al vi, se vi legas min, karaj korespondistoj el la estinteco). Kaj ke mi trovos korespondamikojn kiuj ankaŭ volas vivi iomete ekster nia ĉiontujisma socio. Mi diros tion al vi... estontece.

Nu, mi lasu vin, mi havas du respondojn por verki.

---

Kopirajto de la bildoj:
1: Daniel Mennerich, CC BY-NC-SA.
2: Emma Patsie, CC BY-NC-SA.
3: El la retpaĝaro de Why Interactive. Ĉiuj rajtoj rezervitaj.
4: El la aplikaĵ-vendejo de Google. Ĉiuj rajtoj rezervitaj.

Alvoko por formo de teamo celanta la kreon de Esperantlingva MP3-sagao

Se vi volas partopreni, kompletigu tiun enketilon, kaj mi kontaktos vin!

Kio estas MP3-sagao ?

Se vi ne estas franca giko, vi probable tute ne scias tion, kio MP3-sagao estas. Se vi ja estas, sufiĉas por mi diri ke estas aĵo samkiel Le donjon de Naheulbeuk, kaj vi povas legi la sekvan ĉapitron.

Se vi daŭre legas tiun ĉi ĉapitron, vi probable ne estas Franco. Mi ne povas certigi 100%-e ke, en via lando, MP3-sagaoj ne ekzistas, sed mi neniam trovis perfektajn ekvivalentojn. Tio, kio plej alproksimiĝas estas la "radiaj teatraĵoj" (audio theater por la anglosaksonoj, Hörspiel germanlingve, ラジオドラマ Japanie, aŭ serial radiofónico je latina ameriko, sed estas ankaŭ kelkaj diferencoj, kaj en Francio oni ankaŭ havas radio-théâtre, kiun oni ankoraŭ povas aŭdi hodiaŭ ekzemple ĉe la ŝtata radio France Culture, sed tio ne estas saga MP3), sed estas ankaŭ diferencoj.

Iom da historio

Tuj post la apero de la radio, speciale je Usono, oni verkis skeĉojn kaj etajn teatraĵojn kiuj estis luditaj por la radio, do tute sen bildo. Poste, tiu ĝenro internaciiĝis, kun diversaj efektoj: Japanio aŭ Germanio multe ŝatis ĝin, sed Francio aŭ Italio malpli. Memkompreneble ĉie, kun la apero de la televido, tiuj radiaj teatraĵoj iĝis malpli kaj malpli popularaj, eĉ se ili neniam tute malaperis.

Sed Francio, jardekoj post la apero de la televido, kaj malgraŭ la malsukceso tie de la radio-théâtre, naskis idon al ĝi: John Lang, sub la pseŭdonimo de Pen of Chaos ("PoC"), muzikisto kaj rolludisto, aŭskultinte la Kanadanon François Pérusse (kiu de 1990 ĝis 2016 registris etajn skeĉojn nomitajn Les deux minutes du peuple) dum du jaroj preparis serion pri la aventuroj de teamo tute malkapabla de debutantaj aventuristoj inspiritan de liaj travivaĵoj kiel majstro de rolludoj. En 2001, la unua epizodo aperis, kaj la serio iĝis granda sukceso, grupigante ĉirkaŭ ĝi grandan komunumon de francaj gikoj, inter kiuj la plej kreemaj provis iliavice registri MP3-sagaojn, kelkfoje tre malsimilaj, kiel Les rescapés du Survivaure, kreita de Knarf (Franck Guillois), soninĝenerio, kiu helpis PoC krei Naheulbeuk, sed kiu kreis sciencfikcian sagaon. La komunumo ĉirkaŭ Naheulbeuk iĝis komunumo de ŝatantoj de MP3-sagaoj, kaj la plej famaj naskis romanojn, bildrakontojn, KD-ojn ... Ĉiusabate, la retpaĝaro Weekly MP3 prikalkulas la novajn epizodojn; ĉiusemajne, do, inter 10 kaj tridek novajn epizodojn aperas, do temas pri subkulturo ege viva, eĉ se eta, kvazaŭ ĉiu MP3-sagaemulo havante sian propran sagaon.

Netophonix, vikio kaj forumo temanta pri tiaj sagaoj nombris la 24-an de novembro 2017 964 sagaojn, inter kiuj la plej famaj, krom Naheulbeuk kaj Le Survivaure estas Reflets d'acide aŭ Adoprixtoxis.

Propono de difino

Kio do ligas tiujn sagaojn, kaj kio malligas ilin al la radiaj teatraĵoj?

La temo ne sufiĉas por ilin ĉiujn ligi. Ja, la heroic-fantasy kaj sciencfikcio oftas; kaj kvazaŭ ĉiu kreaĵo estas humora. Sed estas gravaj kontraŭekzemploj, kiel Chez le psy, kiu temas pri seancoj de psiĥoterapio, aŭ Jencyo rêva, malhela kaj deprima.

Tamen, io ligas ĉiujn temojn, aŭ kvazaŭ: la gika subkulturo. Rolludoj, videoludoj, mangaoj, romanoj, filmoj kaj muzikoj popularaj ĉe la gikoj ĉiam influas la MP3-sagaojn.

Estas la formo kiu ligas fakte ilin. Ja, memkompreneble, neniu havas bildojn, krom kelkfoje unu po ĉiu epizodo, por roli kiel ebeno kiam ili estas "videblaj" ĉe Youtube (la plej bela ekzemplo estas la freŝdata Clyde Vanilla). Sed oni apartigu la MP3-sagaojn de du aliaj rakontoj nur aŭskulteblaj: la radiaj teatraĵoj kaj la sonlibroj.

Sonlibroj estas facile distingeblaj. Ili estas, kiel ilia nomo klarigas, libroj legataj. Kelkfoje estas kelkaj spuroj de enscenigo; sed la okazaĵoj estas ĉefe priskribitaj. Kiel en libro.

Kontraŭe, la MP3-sagaoj estas pensitaj por esti aŭskultataj, ne legataj. La rakontanto, aŭ la ekstera voĉo (voiceover angle, voix off france), estas pli aŭ malpli uzata (nur por enkonduki kaj konkludi la epizodojn, kiel en Clyde Vanilla, aŭ priskribante ĉiujn ĉirkaŭaĵojn, kiel en Jancyo rêva), sed estas elekto de la kreantoj, ne imponitaĵo de la formato.

Pli malfacile distingeblaj estas la radiaj teatraĵoj. Mi dirus ke, esence, ili ne malsimilas. Oni preskaŭ povus diri ke MP3-sagao estas subtipo de "aŭdeblaj rakontoj", kune kun radiaj teatraĵoj. Tamen, krom la gikecaj temoj (pri kiuj ni jam parolis) kaj la fakto ke la interreto estas la disvastigilo (kiu estas evidenta), estas alia grava diferenco: MP3-sagaoj estas, pli aŭ malpli, afero neprofesia, kaj do, senpaga. Ofte, MP3-sagaoj estas kreitaj de studantoj, sen vera kono de la mondo de la registro kaj de la sono. Sed eĉ kiam la kreantoj bone konas tiun mondon (la plej sukcesaj ja bonas kvalite), kiel Knarf kiu estas soninĝeniero, ili faras tion kiel ŝatokupon, ekster iliaj profesiaj devoj kaj rimedoj. Konsekvence, eĉ se kvalito estas serĉata de la aŭskultantoj, perfekteco ne estas postulata, kaj oni preferos serion kun grandaj sondifektoj sed kun interesa kaj bone verkita rakonto, ol io bone registrita, sed kiu estus la 58'643-a nova malbona parodio de Final Fantasy (ili vere multas, eĉ se ili probable ne estas 58'643).

Por resumi, MP3-sagao:

• estas kreita de neprofesiuloj kun hejmaj rimedoj, kaj, pro tio, senpaga;
• estas ludita de aktoro(j), kaj ne legita unuvoĉe kiel sonlibro;
• enhavas "gikajn" temojn, ofte heroic-fantasy aŭ scienfikcio kaj oftege estas humora;
• estas elsendata interrete.

Ni kreu MP3-sagao(j)n en Esperanto!

Kial?

Mi ne tro etendos tiun subĉapitron: eble la legado de la antaŭa ĉapitro konvikis vin, sed eble ne. Se ne, mi havas raciajn kialojn por pensi ke krei MP3-sagaon en Esperanto estas bona ideo; eble ili konvinkos vin.

Max Weber, la fama germana sociologiisto, popularigis la esprimon "elektan afinecon" (Wahlverwandtschaft), laŭ kiu du kulturaj aĵoj nutras unu la alian pro ligoj hazardaj.

Mi pensas ke MP3-sagaoj kaj Esperanto havas tian interrilaton. La komunumo de la junaj Esperantistoj (KJE, oni parolas tie pri mensa juneco, ne nepre pri aĝa juneco) estas la perfekta loko kie krei MP3-sagaojn, kaj MP3-sagaoj estas ekzakte kion la KJE povas krei bone pro du kialoj.

Unue, la gikeca kulturo kaj humoro estas bone disvastigitaj ĉe la KJE-anoj. Pro tio oni povas certi ke estas la homaj fortoj kaj rimedoj, se oni scias serĉi kaj konvinki ilin. Sed oni ankaŭ certas ke estas publiko kiu ĝuus ĝin, kaj do ke ĉiuj fortostreĉoj necesaj ne estus elspezitaj pro nenio.

Due, la KJE-anoj pruvis multfoje ke ili estas samtempe tre kreemaj kaj entuziasmaj, sed malriĉaj. MP3-sagaoj do estas perfekta solvo por esprimi ilian kreemon malmultekoste.

Kiel?

Nu, tio belas, sed kiel fari precize? Mi certas nur pri unu aĵo: tia kreaĵo estu farita de teamo, ne de solulo. La unua tasko, do, estas grupigi tiujn, kiuj estas interesataj de tiu propono: estas tio, kion mi faras kun tiu ĉi teksto.

La sekvon la teamanoj decidu demokratie. Mi pensas ke la unua urĝaĵo estas krei retpaĝaron aŭ blogon por apogi la projekton, kaj eble pligrandigi la teamon.

Sed jen kiel mi imagas perfektan teamon:

• grupo de verkantoj, kiuj verkas la dialogojn, kaj sendas ilin al la aktoroj;
• grupo de aktoroj, kiuj ludas la dialogojn, kaj sendas malnetajn registrojn al la muntistoj;
• grupo de muntistoj, kiuj teĥnike preparas la finan dosieron.

Al tiuj kernaj grupoj oni aldonu aliajn, laŭ la oportunoj. Mi vidas du kiuj estas kvazaŭ necesaj: desegnistoj, kiuj permesas bildigi la mondon kreontan, plimojosigante la sperton de la aŭskultantoj, kaj retpaĝestroj/komunumvigligistoj (community managers), por disvastigi ankoraŭ plu la kreaĵojn.

Memkompreneble, oni povas membriĝi en pluraj subgrupoj, tio eĉ estus ege bona se neniu estus nur aktoro aŭ nur muntisto, eĉ se oni lasu la liberon al ĉiu aliĝi al la grupo(j) kiel ĉiu volas.

Gravas diri fine ke por eniri la teamon, nur bonvolo estu postulita, kaj lernemo estus granda helpo. Ne gravas se vi neniam aktoris, muntis, registris, verkis aŭ desegnis, se vi pretas provi kaj lerni, ĉu de pli spertaj teamanoj, ĉu de retaj lerniloj kiuj multas hodiaŭ.

Aniĝu!

Se vi volas partopreni, kompletigu tiun enketilon, kaj mi kontaktos vin!

MP3-sagaoj cititaj

Laŭ ordo de apero (ĉiu en la franca):

• Le donjon de Naheulbeuk
• Les rescapés du Survivaure
• Reflets d'acide
• Adoprixtoxis
• Chez le psy
• Jancyo rêva
• Clyde Vanilla

Proklamo de la islamo en Francio

La 28^an de marto 2017, unu el la plej gravaj eminentuloj de la islamo en Francio, la D^ro Dalil Boubakeur, rektoro de la Granda Moskeo de Parizo, proklamis tekston verkitan de teamo de sia institucio en la franca gazeto Le Point.

En 25 punktoj kaj unu antaŭparolo, tiu Proklamo provas oficiale ĝustigi la francajn islamanojn kiuj praktikas «respublikan» islamon (t.e., konforman al la ĝeneralaj leĝoj), kaj prezenti la «veran» (laŭ la aŭtoroj) islamon al la neislamanoj. Ĝi estas elŝutebla alklakante la PDF-an simbolon:

Mi taksis ĝin sufiĉe grava kaj interesa por traduki ĝin en Esperanton, kaj verki etan komenton piednote (kelkaj piednotoj utilas por priskribi la francajn ĉirkaŭaĵojn, aŭ kelkajn islamajn konceptaĵojn; la aliaj estas veraj kritikoj, ĉu laŭdaj, ĉu mallaŭdaj), kaj mi ŝatus ke islamanoj el la tutmondo legus kaj komentus ĝin. Kio estas ŝoka? Kio estas bona novaĵo? Kiuj notoj/komentoj estas stultaj aŭ eraraj? Mi scias, tamen, ke malmultas la islamanoj en Esperantujo, kaj tio estas grava makulo sur nia movado.

Nu, ja neislamanoj ankaŭ povas interesiĝi pri tiu teksto. Mi ŝatus ke neislamanoj vidu ke la islamo tute ne nepre estas tiu de la t.n. «Islama Ŝtato» kiu, feliĉe, estas mortanta (sed la kaŭzoj kiuj naskis tiun monstron estante daŭre efikaj, probable alian Islaman Ŝtaton ili naskos tuj poste). La militon kontraŭ la barbareco oni gajnos nur kontraktante aliancon kun la pacema islamo. Tiaj tekstoj montras ke ĝi ekzistas, kaj ke ĝi estas subteninda. Ili ankaŭ, memkompreneble, povas komenti. Ĉu en via lando estis tiaspeca dokumento? Kion vi pensas pri ĝi?

Bonan legadon!

Historio juĝos ilinDenove pri Grekio

Antaŭ pli ol unu jaro, en julio 2015, mi jam verkis blogeron pri la Greka situacio, ĝojante pri la provoj de Siriza ne daŭrigi la absurdan politikon petata (mi diru pliĝuste «altrudata») de la Troikao (EK, IMF, ECB), kiujn oni nomas hodiaŭ «la institucioj». Mi ĝojis pri la ideo de Tsipras fari refrendumon, kaj mi ĝojis kiam la Grekoj, post la apero de mia blogero, respondis nee.

Sed tiu ĝojo estis mallonga. Όχι ne sufiĉis. Post la kuraĝa neo de la popolo, Tsipras kuŝiĝis antaŭ la institucioj. Siriza skismis, kelkaj el ĝiaj membroj preferante forlasi la EU^on ol akcepti la diktaĵojn de la institucioj, Varoufakis, ministro pri financoj, estis maldungita (li hodiaŭ havas sian propran Eŭropan kaj interesan movadon, DiEM 25), kaj la absurda politiko altrudata de la institucioj daŭris.

Kiam mi skribis ke Siriza estis la lasta ŝanco de la EU, mi kredis je tio. Siriza malsukcesis, EU estas nur hodiaŭ zombio, plu vivas nur dank' al la inercia forto. Eble oni trovos lasttempa kuracilo kontraŭ zombieco, ekzemple se Germanio kaj Francio elektas vere maldekstreman registaron. Sed tio tute ne estas probabla, ĉu ne? Eble Mélenchon aŭ Hamon (pri la kapableco de Hamon vere lukti por ŝanĝi Eŭropon mi ne certas) estos elektita en Francio, sed tio malprobablas; kaj en Germanio, Die Linke (kiu estos ĝia kandidato?) havas ankoraŭ malpli da ŝancoj ol Mélenchon. Tamen, oni havis multajn malbonajn surprizojn dum la lastaj monatoj, kial ne bonan tiufoje?

Mi ne estas optimisma; se ni havu surprizon dum tiuj balotoj, estos pli probable ekstremdekstre ol maldekstre… Kaj mi povas kompreni kial. En 2015 mi kredis je Eŭropo, mi pensis ke ĝin ŝanĝi eblis; hodiaŭ mi pensas ke se oni volas Eŭropan Federacion, oni unue mortigu EU^on; oni ĉion rekonstruu el nenio. La financaj povoj kaj iliaj politikaj lakeoj detruis kaj daŭre detruas nian belan revon.

Sed kiel la zombioj el la filmoj kaj literaturaĵoj, la EU^a zombio ankoraŭ povas vundi, kaj vundi multe. Ekde julio 2015, silente, Grekio suferas. Siriza pliigis la AVI ĝis 24%, malpliigis la emerituroj je 40%, pliigis aŭ kreis impostojn sur la posedaĵoj, aŭtoj, cigaredoj, biero, benzino, kafo, televidiloj, … kaj jam anoncis ke ili denove ŝparos 5,6 miliardoj da eŭroj sur la ŝtatfunkciulaj salajroj. Siriza sukcesis konservi la maldeficiton de la lando, kaj eĉ plifortigi ĝin ĝis 1,5%.

Tiu malgranda 1,5% havas gravajn sociajn konsekvencojn. 20% el la Grekoj vivas sen telefono aŭ sen hejtilo. 15% estas grave malriĉaj; ili estis nur 2% en 2009. 25% estas senlaboruloj. En multaj regionoj, ne plu estas busoj, trajnoj aŭ eĉ lernejoj. La malsanulejoj ne havas sufiĉe da kuracistoj (25 000 estis maldungitaj) kaj medikamentoj. 13% el la Grekoj ne povas kuraci sin, 11,5% ne povas aĉeti la preskribitaj medikamentoj. La beba mortindico duobligis en kelkaj jaroj. La memortigoj estas pli nombraj ol iam ajn. Oni ja povas kritiki Rusion, sed EU ankaŭ mortigas, sed ĝi mortigas sian propran popolon!

Kaj tiuj suferoj estas perfekte malutilaj! Eĉ la IMF agnoskas tion: laŭ ili, se la rigoraj politikoj daŭras, la ŝuldo, kiu hodiaŭ valoras 180% de la nacia riĉeco, valoros 275% de ĝi en 2060. Plialtigi la impostojn kaj malplialtigi la salajroj havas malbonan efekton.

Tamen, por la IMF kiel por la aliaj institucioj, la rigora politiko estas la nura politiko sekvinda por Grekio. Tute nelogike, por ideologiaj kialoj, ili daŭre postulas novajn «fortostreĉojn» de Grekio. 1,5% da maldeficito ne sufiĉas por ili. La sociaj kostoj malgravas: ili postulas nun 3,5%! Se tio okazas, la ŝuldo ne valoros «nur» 275% de la nacia riĉeco en 2060, sed multe pli.

Kaj denove, Siriza provas lukti kontraŭ tio. Sed neniu plu fidas ilin, eĉ la Greka popolo. Ili havas du elekteblecojn: aŭ akcepti la diktaĵon, aŭ eliri el la eŭrozono. Kaj tiu ĉi lasta elektebleco estas la vera celo de la Germanoj, kaj aparte de Schäuble (estas ĝia foto supre), ĝia ministro pri financoj: jam en 2015 li estis por la «Grekeliro» (eliro de Grekio el eŭrozono aŭ eĉ el EU), sed Merkel estis kontraŭ. Li finfine gajnantas sian veton. Sed se la pordo por eliri la eŭrozonon estas malfermata por Grekio, eble aliaj landoj trapasos ĝin. Antaŭ kelkaj jaroj, mi dirintus ke tio estas timiga: hodiaŭ mi ne vidas alian eblecon, se Schäuble kaj tiaj politikaĉoj konservas la povon en Eŭropo.

Sed eĉ se mi ne plus kredas je tiu EU, mi daŭre timas la konsekvencojn de ĝia falo. Trump regas Usonon, Putin Rusion, Ĉinio ĉiutage iĝas pli potenca, kaj UN malpli. Forta kaj demokratia Eŭropo estus roko kie konstrui la plibonigon de la mondo. Schäuble-a Eŭropo estos sablo kiu helpos ĝin gliti.

Mi ne estas membro de la Germana registaro, nek gravulo en iu instintucio. Mi ne scias ĉu la instintucioj havas politikan agendon kaŝita malantaŭ tiuj decidoj, aŭ ĉu ili simple estas blindigitaj per sia novliberalisma ideologio kaj sia socia pozicio kiu fortranĉas ilin de la «vera» popolo. Eble Schäuble volas fari el eŭrozono novan markzonon, por daŭre prirabi la Mitteleuropa sen esti solidara kun la mediteraneaj landoj (kies staton ekonomian ili parte ŝuldas al la agresiva komerca politiko de Germanio), aŭ eble li simple estas stultulo. Eble estas ambaŭ. Por la Grekoj kiel por la estonteco de la Eŭropa revo, tio ne gravas: li estas krimulo, kaj unu el la plej videblaj vizaĝoj el krimula aĉaro kiu respondecas pri la nuna stato de nia kontinento. Historio juĝos ilin.